کارمزد در شبکه بلاکچین چیست و چطور محاسبه می‌شود؟

یکی از مفاهیم کلیدی در فناوری بلاکچین که شاید در نگاه اول چندان مهم به نظر نرسد، مفهوم کارمزد (Fee) است. اگر چه کارمزد شبکه بلاکچین از نظر ارزش پولی در بسیاری از موارد ناچیز است، نقشی اساسی در تداوم عملکرد و پایداری شبکه‌های بلاکچین دارد. در این مقاله، به واکاوی مفهوم کارمزد شبکه بلاکچین خواهیم پرداخت، با شیوه محاسبه کارمزد شبکه بیت کوین و چند ارز دیجیتال دیگر آشنا می‌شویم و در نهایت هم نگاهی به کارمزد صرافی‌های ارز دیجیتال متمرکز و غیرمتمرکز می‌اندازیم.

کارمزد بلاکچین چیست؟

کارمزدهای بلاکچین، که اغلب به آن‌ها کارمزد تراکنش (Transaction Fee) نیز گفته می‌شود، بخشی حیاتی در هر شبکه بلاکچین هستند. فلسفه وجود کارمزد شبکه بلاکچین، اهدافی گوناگون از تشویق ماینرها گرفته تا حفظ سلامت و امنیت شبکه را دنبال می‌کند. حال سؤال اینجاست که این کارمزدها دقیقاً چه هستند و چگونه تعیین می‌شوند؟

به زبان ساده، کارمزد شبکه‌های ارز دیجیتال در واقع پرداخت‌های کوچکی هستند که کاربران برای جبران هزینه منابع پردازشی استفاده‌شده برای اعتبارسنجی و ثبت تراکنش‌ها در بلاکچین پرداخت می‌کنند. این کارمزدها به‌عنوان شریان حیاتی شبکه‌های بلاکچین عمل می‌کنند. کارمزد شبکه بلاکچین به ماینرهای شبکه‌هایی مثل بیت‌کوین و اعتبارسنج‌های شبکه‌های اثبات سهام، انگیزه می‌دهد تا در پردازش تراکنش‌ها و حفظ امنیت شبکه مشارکت کنند. بدون وجود این انگیزه‌، ماینرها شاید دلیل خاصی برای صرف منابع خود نداشته باشند که این بی‌انگیزگی می‌تواند به کندتر شدن زمان تراکنش و حتی به خطر انداختن یکپارچگی شبکه منجر ‌شود.

علاوه بر این، کارمزد شبکه بلاکچین به‌عنوان عاملی بازدارنده در برابر تراکنش‌های خرابکارانه عمل می‌کند. الزام به پرداخت کارمزد برای هر تراکنش، موجب ایجاد این اطمینان‌خاطر می‌شود که کاربران برای انجام تراکنش مورد نظر خود جدی هستند و به این ترتیب، از ورود حجم انبوهی از تراکنش‌های کم‌اهمیت و بی‌دلیل به شبکه، که گاهی با هدف خرابکاری صورت می‌گیرد، جلوگیری می‌شود.

بااین‌حال، اهمیت کارمزد، فراتر از جنبه‌های عملیاتی در شبکه بلاکچین است. در برخی شبکه‌های بلاکچینی، متغیر بودن نرخ کارمزد موجب می‌شود نوعی «بازار» مبتنی بر عرضه و تقاضا در شبکه شکل گیرد. در این بازار، کاربران (در بخش تقاضا) برای پردازش تراکنش‌های خود پیشنهاد می‌دهند و ماینرها (در بخش عرضه) نیز بر اساس رقابت با سایر ماینرها و حجم تقاضای بازار به ارائه توان پردازشی خود می‌پردازند. این مکانیسم مبتنی بر بازار، به ایجاد تعادل بین تقاضا و ظرفیت شبکه کمک می‌کند و به تخصیص کارآمد منابع می‌انجامد.

نحوه محاسبه کارمزدها در شبکه بلاکچین

 محاسبه کارمزدها می‌تواند پیچیده باشد؛ زیرا ساختار کارمزد در هر شبکه بلاکچین، ممکن است با دیگری کاملاً متفاوت طراحی شود. به‌طور کلی، مقدار کارمزد به چندین عامل بستگی دارد: اندازه تراکنش (به بایت)، حجم فعلی تقاضا در شبکه و سرعت مطلوب تأیید تراکنش. در برخی شبکه‌ها مانند بیت کوین، کاربران می‌توانند برای تأیید سریع‌تر تراکنش، کارمزد بالاتری بپردازند. همان‌طور که گفتیم، در بلاکچین‌هایی مانند بیت کوین با نوعی «بازار کارمزد» روبرو هستیم که در آن عرضه و تقاضا نقش پررنگی دارد.  

به‌طور کلی در بلاکچین‌های مبتنی بر الگوریتم اثبات کار (PoW)، ماینرها برای حل مسائل ریاضی پیچیده رقابت می‌کنند و اولین کسی که آن را حل کند، حق اضافه کردن بلاک جدید به بلاکچین و دریافت پاداش بلاک را به دست می‌آورد. این پاداش شامل کوین‌های تازه ضرب شده و کارمزدهای تمام تراکنش‌های موجود در بلاک است. با توجه به اینکه پاداش بلاک تقریباً هر چهار سال یک‌بار در بلاکچین‌های دارای رویداد هاوینگ مانند بیت کوین نصف می‌شود، کارمزدهای تراکنش برای سودآوری ماینرها بسیار مهم است.

در مقابل، در بلاکچین‌های مبتنی بر الگوریتم اثبات سهام (PoS) مانند اتریوم نسخه ۲.۰، اعتبارسنج‌ها بر اساس تعداد کوین‌هایی که به‌عنوان وثیقه قفل یا استیک (Staking) کرده‌اند، برای ایجاد بلاک‌ها انتخاب می‌شوند. در این شبکه‌ها، به اعتبارسنج‌ها کارمزد تراکنش و پاداش‌ شبکه اعطا می‌شود. مزیت اثبات سهام این است که برخلاف الگوریتم اثبات کار، مصرف انرژی در آن به‌طور قابل‌توجهی کمتر است.

اگر چه کارمزدها برای عملکرد بلاکچین ضروری هستند، کارمزدهای بالا می‌توانند مانعی برای جذب کاربر و خودداری آنها از انجام تراکنش (به‌ویژه تراکنش‌های کوچک‌تر) شوند. بنابراین، شبکه‌های مختلف به‌طور مداوم در حال بررسی راه‌هایی برای ایجاد تعادل در این زمینه و تعریف کارمزدی منطقی،‌ هم برای شبکه و هم برای کاربران، هستند. حالا بیایید نگاهی به جزئیات کارمزدها در شبکه‌های بلاکچینی پرطرفدار بیندازیم.

 کارمزدها در شبکه‌های بلاکچینی مختلف

 در این بخش، الگوی تعریف کارمزد شبکه‌های معروف بلاکچین را بررسی خواهیم کرد. هر شبکه رویکرد منحصربه‌فرد خود را درباره کارمزدها دارد که البته تا حدی نشانگر اصول اساسی مد نظر طراحان و توسعه‌دهندگانش است.  

 بیت کوین (BTC)

به‌عنوان پیشگام فناوری بلاکچین، بیت کوین مفهوم کارمزد تراکنش را به‌عنوان راهی برای تشویق ماینرها معرفی کرد. در شبکه بیت کوین، ماینرها به دو روش برای تلاش خود پاداش می‌گیرند: پاداش بلاک و کارمزدهای تراکنش. پاداش بلاک مقدار مشخصی از بیت کوین‌هایی است که استخراج می‌شوند و برای هر بلاک استخراج‌شده، به ماینرها اعطا می‌شود. این پاداش تقریباً هر چهار سال یک‌بار در رویدادی به نام «هاوینگ» (Halving) به نصف کاهش می‌یابد.

از سوی دیگر، کارمزدهای تراکنش، مبالغی هستند که کاربران برای اینکه تراکنش‌های آنها در بلاک بعدی گنجانده شود می‌پردازند. این کارمزدها ثابت نیستند و به چندین عامل بستگی دارند:

یکی از عوامل اصلی، اندازه تراکنش برحسب بایت است. تراکنش‌های پیچیده‌تر فضای بیشتری در بلاک اشغال می‌کنند. عامل دیگر ازدحام شبکه است. هنگامی که افراد بیشتری در حال انجام تراکنش به‌طور همزمان هستند، کاربران اغلب ترجیح می‌دهند کارمزد بالاتری بپردازند تا اطمینان حاصل کنند که ماینرها تراکنش‌های آنها را در اولویت قرار می‌دهند. همچنین باید در نظر بگیرید که نوع کیف پول یا صرافی نیز در این میان می‌تواند مهم باشد؛ زیرا کیف پول‌ها یا صرافی‌ها ممکن است کارمزد انتقال را به‌شکلی متفاوت محاسبه کنند.

 گفتنی است با کاهش پاداش‌های بلاک در طول زمان (به‌دلیل رویدادهای هاوینگ)، اهمیت کارمزد تراکنش برای سودآوری ماینرها بیشتر می‌شود. در مجموع، این ارتباط بین پاداش‌های بلاک و کارمزدهای تراکنش، جنبه کلیدی مدل اقتصادی بیت کوین است.

 اتریوم (ETH)

اتریوم با ارائه مفهوم جدیدی با عنوان گس (Gas)، به یک نوآوری جالب در زمینه کارمزد شبکه بلاکچین دست یافت. گس در اتریوم به توان پردازشی برای انجام تراکنش مربوط می‌شود. هر عملیاتی که در اتریوم انجام می‌شود، چه یک تراکنش باشد یا اجرای قرارداد هوشمند، به مقدار مشخصی گس نیاز دارد.

 هزینه کل یک تراکنش در اتریوم، حاصل ضرب گس مصرف‌شده و قیمت واحد گس است که بر حسب اتر (ارز دیجیتال شبکه اتریوم) مشخص می‌شود. قیمت گس، همانند کارمزد بیت کوین، ثابت نیست و بر اساس شرایط بازار (یا دقیق‌تر بگوییم، قیمت اتر) نوسان می‌کند. کاربران می‌توانند در صورت تمایل به پردازش سریع‌تر تراکنش‌های خود، گس بالاتری بپردازند.

یک جنبه منحصربه‌فرد مدل کارمزد اتریوم این است که امکان تراکنش‌های پیچیده را، یعنی تراکنش‌هایی که شامل قراردادهای هوشمند هستند، فراهم می‌کند. این تراکنش‌ها می‌توانند شامل چندین عملیات باشند که هر کدام به مقدار مشخصی گس نیاز دارند. به همین دلیل، مدل کارمزد اتریوم انعطاف‌پذیرتر و در عین حال، پیچیده‌تر از مدل بیت کوین است.

سولانا (SOL)

سولانا یک بلاکچین با کارایی بالا است که از قراردادهای هوشمند و برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز پشتیبانی می‌کند. این بلاکچین از الگوریتم اجماع منحصربه‌فردی به نام اثبات تاریخچه (PoH) بهره می‌برد که امکان مقیاس‌پذیری بیشتر و زمان تراکنش سریع‌تر را فراهم می‌آورد.

سولانا رویکرد متفاوتی در زمینه کارمزد تراکنش‌ها نسبت به بیت کوین و اتریوم دارد. کارمزد تراکنش در سولانا سوزانده می‌شود؛ به این معنی که به‌جای اینکه آن‌ها را به‌عنوان پاداش به اعتبارسنج‌ها بدهند، از گردش خارج می‌کنند. این مکانیزم سوزاندن، موجب کنترل هر چه بیشتر تعداد توکن‌های موجود شده و می‌تواند ارزش توکن‌های باقی‌مانده را در طول زمان افزایش دهد.

 کارمزد واقعی یک تراکنش با توجه به پهنای باند مصرف شده و ازدحام فعلی شبکه تعیین می‌شود. علیرغم توان بالای شبکه سولانا، کارمزدهایش نسبتاً پایین هستند. همین ویژگی‌ آن را به پلتفرمی جذاب برای برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز که نیاز به تراکنش‌های سریع و ارزان دارند، تبدیل می‌کند.

 ترون (TRX)

ترون یک پلتفرم غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین است که هدفش ایجاد یک اکوسیستم برای محتوای دیجیتال جهانی و رایگان با فناوری ذخیره‌سازی توزیع‌شده است. شبکه بلاکچینی ترون به کاربران اجازه می‌دهد به‌راحتی داده‌هایشان را ذخیره و منتشر کنند و حتی از آن به کسب درآمد بپردازند.

مدل کارمزد ترون برای ارائه تراکنش‌هایی با کمترین هزینه طراحی شده است. شبکه ترون از مدل «پهنای باند» (Bandwidth) استفاده می‌کند. هر کاربر می‌تواند هر روز تا ۵٬۰۰۰ امتیاز رایگان پهنای باند به دست آورد و اگر مقداری توکن ترون (TRX) استیک کند، می‌تواند به پنهای باند بیشتری نیز دسترسی داشته باشد.

برای تراکنش‌هایی که از پهنای باند کاربر فراتر می‌روند، کارمزد دریافت می‌شود. البته در مجموع، کارمزدهای ترون در مقایسه با سایر شبکه‌ها مثل بیت کوین و ترون به‌نسبت پایین‌تر است.

شبکه ترون امکان اجرای قراردادهای هوشمند را نیز فراهم می‌کند. کارمزد اجرای قراردادهای هوشمند روی این شبکه که کارمزد شبکه TRC20 نیز نامیده می‌شود، ترکیبی از کارمزد گس و کارمزد پیام است. هر قدر یک تراکنش پیچیده‌تر و نیازمند انتقال حجم بیشتری از داده‌ها باشد، کارمزد نیز بیشتر خواهد بود. به همین دلیل، انتقال ساده مقدار توکن TRC20 کارمزد کمتری نسبت به اجرای یک قرارداد هوشمند پیچیده دارد.

 پالیگان (Polygon)

پالیگان، که قبلاً با نام شبکه متیک (MATIC) شناخته می‌شد، نوعی پروتکل و چهارچوب برای ساخت و اتصال شبکه‌های بلاکچین سازگار با اتریوم است. این پروتکل برای ارائه راه‌حل‌های مقیاس‌پذیر و کارآمد، از جمله تراکنش‌های با هزینه بسیار پایین طراحی شده است.

پالیگان از نسخه‌ای از مکانیزم اجماع اثبات سهام (PoS) استفاده می‌کند که به آن امکان می‌دهد تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر را در مقایسه با اتریوم ارائه دهد. کارمزدهای تراکنش در پالیگان با متیک، توکن بومی شبکه پالیگان، پرداخت می‌شود.

کارمزد در شبکه پالیگان به پیچیدگی تراکنش و نیز بار شبکه در زمان انجام تراکنش بستگی دارد. مبلغ این تراکنش بر اساس دو مؤلفه اصلی یعنی کارمزد پایه (Base Fee) و کارمزد اینکلوژن (Inclusion Fee) محاسبه می‌شود. کارمزد پایه مقداری توکن است که برای انجام تراکنش سوزانده می‌شود. کارمزد اینکلوژن که تیپ یا انعام (Tip) هم نامیده می‌شود، مبلغی است که به اعتبارسنج‌های شبکه پرداخت می‌کنند تا تراکنش‌های کاربر را در بلاکی که اعتبارسنجی می‌کنند بگنجانند.

ازآنجاکه کارمزد تراکنش در پالیگان با توکن POL یا همان MATIC سابق پرداخت می‌شود، با نوسان قیمت این ارز دیجیتال، از نظر دلاری و برای ما از نظر ریالی، تغییر می‌کند. بااین‌حال، کارمزد پالیگان نیز نسبت به کارمزد بیت کوین و اتریوم بسیار پایین‌تر است.

 تون کوین (TON)

تون یک پلتفرم چند بلاکچینی است و توسعه‌دهنده آن شبکه تلگرام است. این پلتفرم برای میزبانی نسل جدیدی از ارزهای دیجیتال و برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز طراحی شده است. کارمزد تراکنش در شبکه تون بر اساس منابع محاسباتی موردنیاز برای تراکنش و بار فعلی شبکه محاسبه می‌شود. تون از جمله شبکه‌هایی است که در حال حاضر، کمترین کارمزد انتقال ارز دیجیتال را دارد.

کارمزدها در صرافی‌های ارز دیجیتال

صرافی‌های ارز دیجیتال، خواه متمرکز باشند یا غیرمتمرکز، نقشی حیاتی در اکوسیستم ارزهای دیجیتال دارند. این صرافی‌ها پلتفرم‌هایی برای معامله ارزهای دیجیتال هستند که در ازای خدمات خود، کارمزد دریافت می‌کنند. حالا بیایید ساختار کارمزد این صرافی‌ها را بررسی کنیم:

صرافی‌های متمرکز (CEXs)

صرافی‌های متمرکز، مانند بایننس، کوین‌بیس و کراکن در خارج از کشور و “کریپتو.ایکس cryptodotX” در ایران، مشابه صرافی‌های مالی سنتی عمل می‌کنند. این صرافی‌ها به‌عنوان واسطه معاملات بین کاربران را تسهیل می‌کنند. کارمزدها در صرافی‌های متمرکز معمولاً به‌صورت درصدی از ارزش معامله تعیین شده‌اند و می‌توانند بر اساس عواملی مانند حجم معاملات کاربر و جفت معاملاتی خاص متفاوت باشند. برخی صرافی‌های متمرکز ساختارهای سطح‌بندی شده برای کارمزد ارائه می‌دهند. به این ترتیب کاربران می‌توانند با نگهداری توکن‌های بومی صرافی یا رسیدن به آستانه حجم معاملاتی خاصی، به کارمزدهای پایین‌تری دسترسی پیدا کنند. البته صرافی‌های متمرکز بسته به هزینه‌ها و سیاست‌های خود برای هر ارز یا شبکه بلاکچینی، کارمزد برداشت متفاوتی نیز تعیین می‌کنند.

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEXs)

صرافی‌های غیرمتمرکز مانند یونی‌سواپ، سوشی‌سواپ و پنکیک‌سواپ، به گونه‌ای متفاوت از صرافی‌های متمرکز عمل می‌کنند. صرافی‌های غیرمتمرکز در اصل قراردادهای هوشمندی روی یک بلاکچین هستند که به کاربران اجازه می‌دهند بدون واسطه مستقیماً با یکدیگر معامله کنند. کارمزدها در صرافی‌های غیرمتمرکز اغلب درصد ثابتی از ارزش معامله است. این کارمزدها برای تشویق تأمین‌کنندگان نقدینگی که اقدام به استیک کردن ارزهای دیجیتال خود می‌کنند استفاده می‌شوند.

البته باید توجه داشته باشید با اینکه صرافی‌های غیرمتمرکز از مزیت غیرمتمرکز بودن و محرمانه ماندن تراکنش‌ها و در برخی موارد، کارمزدهای پایین‌تر نسبت به صرافی‌های متمرکز برخوردارند، دارای مجموعه‌ای از چالش‌های خاص خود، مانند ریسک باگ در قرارداد هوشمند و گاهی کارمزدهای بالای شبکه (مانند کارمزدهای گس در اتریوم) هستند.

کارمزد معاملات در صرافی “کریپتو.ایکس cryptodotX”

کارمزد “کریپتو.ایکس cryptodotX” به‌صورت درصدی از کل مبلغ معامله است و از هر دو سمت معامله (خریدار و فروشنده) دریافت می‌شود. این کارمزد درصدی از حجم دارایی خواسته‌شده توسط کاربر خواهد بود. مثلاً اگر کاربری قصد فروش بیت کوین و دریافت ریال را داشته باشد، کارمزد بر حسب ریال محاسبه می‌شود و برای طرف مقابل که با ریال، اقدام به دریافت بیت‌کوین می‌کند، کارمزد بر حسب بیت‌کوین محاسبه می‌شود.

علاوه بر آن، کارمزد به حجم معاملات ۳۰ روز گذشته کاربر نیز بستگی دارد و به‌صورت درصدی بیان می‌شود. کاربران بر اساس حجم معاملات ۳۰ روز گذشته به شش گروه تقسیم می‌شوند و هر چه حجم معاملات کاربر در این بازه بیشتر باشد، کارمزد کمتری می‌پردازد. برای آشنایی بیشتر با سطوح کارمزدی در “کریپتو.ایکس cryptodotX” می‌توانید به صفحه کارمزدها و هزینه خدمات مراجعه کنید.

 کلام آخر

در این مطلب درباره ساختار کارمزد در بلاکچین صحبت کردیم و دیدیم که ساختار کارمزد برای انجام تراکنش در شبکه‌های بلاکچینی به تداوم عملکرد مؤثر و مستمر این شبکه‌ها می‌انجامد. فرمول محاسبه کارمزد شبکه بلاکچین از شبکه‌ای به شبکه دیگر متفاوت است و به معیارهای مختلفی بستگی دارد. همچنین نوسان قیمت ارزهای دیجیتال معمولاً سبب می‌شود کارمزد یک شبکه یکسان نباشد و تغییر کند.

از سوی دیگر، کارمزد فقط به شبکه‌های بلاکچینی محدود نمی‌شود و صرافی‌های ارز دیجیتال، اعم از متمرکز (CEX) و غیرمتمرکز (DEX) نیز از کاربران کارمزد دریافت می‌کنند. آشنایی با ساختار کارمزد در شبکه‌های بلاکچینی و صرافی‌ها می‌تواند به ما در تصمیم‌گیری بهتر در زمینه معاملات و انتخاب بهتر به‌منظور کاهش کارمزد پرداختی کمک کند.

سوالات متداول