مزایا و معایب بیت کوین چیست؟ آشنایی با مهم‌ترین خوبی‌ها و بدی‌های بیت کوین

بیت کوین، نخستین ارز دیجیتال جهان، با نقش‌آفرینی در تغییر نظام مالی سنتی به یکی از جذاب‌ترین دارایی‌ها تبدیل شده است. هر زمان که تب‌وتاب بازار رمزارزها بالا می‌گیرد، نگاه‌ها بیش‌ازپیش به بیت کوین معطوف می‌شود و افراد بیشتری به خرید آن فکر می‌کنند. اما سوالی که پیش از سرمایه‌گذاری ذهن بسیاری از افراد را درگیر می‌کند این است که مزایا و معایب بیت کوین چیست؟ وزنه مزایای بیت کوین سنگین‌تر است یا معایب آن؟ در پاسخ باید گفت که این طلای دیجیتال با تمام جذابیت‌هایش، مانند هر دارایی دیگری، نقاط قوت و ضعفی دارد که آگاهی از آن‌ها باعث تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر می‌شود. در ادامه این مطلب از مجله “کریپتو.ایکس cryptodotX” به معرفی مزیت‌ها و مشکلات بیت کوین می‌پردازیم.

مزایای بیت کوین چیست؟

ساتوشی ناکاموتو در سال ۲۰۰۹ با خلق بیت کوین هدف بزرگی را دنبال می‌کرد؛ برداشتن موانع و مشکلات نظام مالی سنتی از پیش‌روی مردم. به نظر می‌رسد که این ایده جسورانه به موفقیت رسیده است؛ چرا که بیت کوین با استقبال گسترده‌ای مواجه شده و به دلیل ویژ‌گی‌های منحصر به فرد خود روزبه‌روز محبوب‌تر می‌شود. در ادامه با برخی مزایای بیت کوین آشنا می‌شویم:

ترکیبی از تورم‌ناپذیری و ذخیره ارزش؛ بیت کوین برای آینده

یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های بیت کوین، ترکیب تورم‌ناپذیری و نقش آن به عنوان یک ذخیره ارزش است. این ویژگی‌ها دو روی یک سکه‌ هستند که بیت کوین را به یک دارایی منحصر‌به‌فرد تبدیل کرده‌اند. چاپ بی‌رویه پول توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی منجر به کاهش ارزش و در نتیجه افزایش تورم می‌شود؛ اما محدودیت عرضه بیت کوین به ۲۱ میلیون واحد، آن را از ارزهای فیات (مانند دلار) متمایز می‌کند.

به عنوان مثال، در بحران مالی سال ۲۰۰۸، بانک‌های مرکزی میلیاردها دلار به اقتصاد تزریق کردند تا رکود را کنترل کنند. اگرچه این سیاست‌ ممکن است در کوتاه‌مدت علاج درد باشد؛ اما در بلندمدت آسیب بیشتری می‌زند و باعث کاهش قدرت خرید پول می‌شود. در مقابل بعد از استخراج ۲۱ میلیون واحد، هیچ بیت کوین جدیدی تولید نمی‌شود؛ بنابراین به‌مرور زمان با کاهش عرضه و افزایش تقاضا، ارزش هر بیت کوین افزایش پیدا می‌کند.

نقش بیت کوین به عنوان ذخیره ارزش، در بحران‌های اقتصادی بیشتر نمایان می‌شود. درست مانند طلا که در طول تاریخ به عنوان یک پناهگاه امن برای دوران‌های بی‌ثباتی مالی شناخته شده است، بیت کوین نیز به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود به طلای دیجیتال شهرت یافته است. در سال‌های اخیر و با افزایش تورم جهانی، سرمایه‌گذاران زیادی به خرید بیت کوین روی آورده‌اند تا ارزش دارایی‌های خود را حفظ کنند.

بنابراین، بیت کوین نه تنها سپری در برابر تورم است؛ بلکه به یک ابزار استراتژیک برای حفظ ارزش دارایی تبدیل شده است.

شفافیت؛ ایجاد اعتماد و کاهش تقلب

شفافیت (Transparency) ذاتی بیت کوین از فناوری بلاکچین نشات می‌گیرد. بلاکچین بیت کوین یک دفتر کل عمومی و غیرمتمرکز است که تمامی تراکنش‌های انجام‌شده در شبکه از اولین تراکنش در بلاک پیدایش (جنسیس بلاک) تا آخرین تراکنش را ذخیره می‌کند. هرکسی می‌تواند جزئیات تراکنش‌ها از جمله آدرس کیف پول ارسال‌کننده، گیرنده و مقدار انتقال یافته را مشاهده کند. البته آدرس‌ها ناشناس هستند و نمی‌توان آ‌ن‌ها را به هویت فرد خاصی متصل کرد. به‌علاوه، هیچ‌کسی نمی‌تواند تغییری در تاریخچه تراکنش‌ها ایجاد کند. این شفافیت انجام فعالیت‌های غیرقانونی مانند پولشویی از طریق بیت کوین را دشوار می‌کند؛ زیرا ابزارهای تحلیل بلاکچین می‌توانند الگوهای مشکوک را شناسایی کنند. به‌علاوه، سوابق تراکنش‌ها نیز قابل‌انکار نیستند.

ناشناس بودن؛ حفظ هویت در تراکنش‌ها

بیت کوین به دلیل طراحی منحصر‌به فردی که دارد، سطحی از ناشناس بودن (Anonymity) را در تراکنش‌ها ارائه می‌دهد که با سیستم‌های مالی سنتی قابل مقایسه نیست. برخلاف کارت‌های اعتباری که مبتنی بر مکانیزم Pull هستند و برای برداشت از حساب به اطلاعات شما نیاز دارند، بیت کوین از مکانیزم Push استفاده می‌کند. این یعنی شما می‌توانید بدون افشای اطلاعات هویتی، پرداخت را انجام دهید و هر مبلغی را که بخواهید به گیرنده ارسال کنید. ویژگی ناشناس بودن امکان سرقت هویت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد؛ زیرا در فرایند تراکنش‌های بیت کوین اطلاعات حساسی مانند شماره کارت یا رمز عبور بیت کوین وجود ندارد.

گاهی به اشتباه بیت کوین به عنوان یک ارز کاملا ناشناس شناخته می‌شود. همان‌طور که پیشتر گفتیم آدرس کیف پول‌ها به هویت واقعی افراد متصل نیستند؛ اما به دلیل ویژگی مستعار بودن (Pseudonyme) و شفافیت بلاکچین، همه تراکنش‌ها عمومی و قابل‌ردیابی هستند. این تعادل بین ناشناس بودن نسبی و شفافیت عمومی باعث شده که بیت کوین هم حریم خصوصی و هم امنیت تراکنش‌ها را حفظ کند.

امنیت؛ بستری امن برای تراکنش‌ها

یکی از مهم‌ترین مزایای بیت کوین و دلیل اصلی محبوبیتش، امنیت (Secure) بالای آن است. بیت کوین، به لطف طراحی غیرمتمرکز و فناوری پیشرفته‌، از زمان راه‌اندازی در سال ۲۰۰۹ تاکنون، تقریباً بدون هیچ نقص امنیتی فعالیت کرده است. به جز یک مورد آسیب‌پذیری کد در سال ۲۰۱۰ که سریعاً برطرف شد، بیت کوین هرگز هک نشده است.

ساختار غیرمتمرکز بیت کوین که در بین هزاران نود در سراسر جهان توزیع شده، امنیت آن را تضمین می‌کند. حتی اگر یک نود مورد حمله قرار بگیرد، شبکه می‌تواند به فعالیت خودش ادامه ‌دهد. ویژگی غیرمتمرکز بودن، بیت کوین را در برابر حملات مستقیم آسیب‌ناپذیر می‌کند.

یکی از مواردی که از نظر تئوری شبکه بیت کوین را تهدید می‌کند، حمله ۵۱ درصدی است. در این نوع حمله، اگر فرد یا گروهی بتوانند بیش از نیمی از توان محاسباتی (هش‌ریت) شبکه را به دست بیاورند، می‌توانند تراکنش‌های جدید را تایید نکنند یا حتی تراکنش‌های قدیمی را دوباره خرج (Double Spending) کنند. اما واقعیت این است که مقیاس بزرگ و قدرت پردازشی عظیم شبکه بیت کوین این حمله را تقریباً غیرممکن کرده است.

یکی دیگر از دلایل امنیت بیت کوین، استفاده از رمزنگاری کلید عمومی است که تضمین می‌کند تمام تراکنش‌ها معتبر و بدون دست‌کاری هستند. همچنین، تغییرناپذیر بودن تراکنش‌ها به این معناست که داده‌های ثبت‌شده در بلاکچین را نمی‌توان تغییر داد.

مقاوم در برابر سانسور؛ سدی در برابر نهادهای متمرکز

یکی از ویژگی‌های برجسته بیت کوین، مقاومت در برابر سانسور (Censorship Resistant) است. برخلاف سیستم‌های مالی سنتی که توسط دولت‌ها یا شرکت‌های خصوصی کنترل می‌شوند، بیت کوین تحت مالکیت هیچ نهاد خاصی نیست. در سیستم‌های مالی متمرکز، دولت‌ها یا شرکت‌ها می‌توانند با مسدود کردن حساب‌ها یا تراکنش‌ها در پرداخت‌های فیات دخالت کنند. به‌طور مثال، ممکن است یک بانک به دستور دولت، حساب کاربری فردی را مسدود و از واریز و برداشت وجوه او جلوگیری کند. اما در بیت کوین، چنین دخالت‌هایی عملا غیرممکن است؛ زیرا هیچ نهادی کنترل شبکه را برعهده ندارند. به همین دلیل در کشورهایی که محدودیت‌های مالی سنگینی دارند یا در شرایطی که دسترسی به سیستم‌های بانکی محدود می‌شود، بیت کوین ابزار‌ محبوبی برای آزادی مالی به‌شمار می‌رود.

دسترسی بدون نیاز به مجوز؛ بیت کوین برای همه

یکی دیگر از مزیت‌های بیت کوین، دسترسی بدون نیاز به مجوز (Permissionless) است.این یعنی برای استفاده از بیت کوین هیچ نیازی به تایید یا مجوز نهاد، بانک یا دولت نیست. همه افراد فارغ از محل زندگی، وضعیت اقتصادی یا هر محدودیت دیگری به شبکه بیت کوین دسترسی آزاد و برابر دارند. در سیستم‌های مالی سنتی، دسترسی به خدمات بانکی یا ارسال پول ممکن است به دلایلی مانند نداشتن مدارک شناسایی کافی، تحریم‌ یا محدودیت‌های جغرافیایی با مانع مواجه شود؛ اما در شبکه بیت کوین به تنها چیزی که نیاز دارید، یک کیف پول دیجیتال و اتصال به اینترنت است.

خودحضانتی؛ کنترل کامل بر دارایی

فرض کنید از یک سرویس بانکداری آنلاین مانند پی‌پال استفاده می‌کنید؛ اما یک روز به‌طور ناگهانی متوجه می‌شوید که دسترسی شما مسدود شده است. اگر حتی اشتباهی رخ داده باشد، باید با پیگیری‌های بسیار مشکل را حل کنید. اما در مورد بیت کوین هیچ‌وقت با چنین مشکلی روبرو نمی‌شوید؛ چراکه با در اختیار داشتن کلیدهای خصوصی تنها شما هستید که کنترل دارایی‌هایتان را برعهده دارید. درعین‌حال که خودحضانتی (Self Custody) مزیت بیت کوین است و هیچ کس جز خود شما به دارایی دسترسی ندارد؛ اما باید این توصیه همیشگی را آویزه گوش‌تان کنید که «از دست دادن کلید خصوصی به معنای از دست دادن سرمایه است».

همتا‌‌به‌همتا؛ سهولت در معاملات

ساتوشی ناکاموتو، خالق بیت کوین، در اکتبر ۲۰۰۸ مقاله‌ای را با نام «بیت کوین: یک سیستم پول الکترونیکی همتا به همتا» منتشر کرد و گفت این سیستم پرداخت مالی الکترونیکی به‌صورت فرد به فرد است تا همه بتوانند بدون نیاز به نهادهای واسط با یکدیگر مبادله مالی داشته باشند. اگرچه این ایده در ابتدا برای مردم عادی عجیب به‌نظر می‌رسید؛ اما به‌لطف سیستم P2P هر کسی در هر نقطه از جهان می‌تواند بدون دردسر، به‌صورت آنی و با کمترین هزینه با دیگران مبادله داشته باشد. بیت کوین ساده‌ترین راه برای انجام یک تراکنش بین‌المللی است که اجازه می‌دهد هر مقدار وجه ارسال و بلافاصله تسویه شود.

نقدشوندگی؛ قابل‌استفاده در موارد مختلف

شاید تا چند سال قبل نقدشوندگی (Liquidity) در فهرست مهم‌ترین مزیت‌های بیت کوین جایی نداشت؛ اما حالا با پذیرش گسترده بلاکچین موضوع کاملا متفاوت است. اکنون بازار بیت کوین در سطح جهانی فعال است و حجم معاملات روزانه آن به‌قدری بالا است که سرمایه‌گذاران بدون نگرانی از گیرافتادن در بازار می‌توانند بیت‌کوین‌های خود را به سرعت به پول نقد یا سایر ارزهای دیجیتال تبدیل کنند. به‌علاوه‌؛ در حال‌حاضر بسیاری از فروشگاه‌ها و ارائه‌دهندگان سرویس‌های مختلف در سراسر جهان بیت کوین را می‌پذیرند و کاربران می‌توانند به‌راحتی و بدون نیاز به تبدیل بیت کوین به دلار یا سایر ارزهای فیات، کالا یا خدمات مورد نظر را دریافت کنند.

رشد تاریخی؛ یکی از باارزش‌ترین دارایی‌های جهان

بیت کوین با رشد تاریخی چشمگیر خود به یکی از باارزش‌ترین دارایی‌های جهان تبدیل شده است. ارزش بازار این ارز دیجیتال نه تنها از بسیاری از دارایی‌های سنتی مانند نقره عبور کرده، بلکه غول‌هایی همچون شرکت آرامکو عربستان را نیز پشت سر گذاشته است. اکنون بیت کوین در میان بزرگ‌ترین دارایی‌های جهان، پس از شرکت‌ آمازون و گوگل، در جایگاه هفتم قرار دارد. این دستاورد نه‌تنها نشان‌دهنده پذیرش گسترده بیت کوین در بازارهای جهانی است؛ بلکه مهر تاییدی بر قدرت آن به‌عنوان یک دارایی نوآورانه در دنیای مالی است. 

سایر مزیت‌های بیت کوین به‌طور خلاصه در جدول زیر آمده‌اند:

معایب بیت کوین چست؟

هیچ پدیده‌ای در جهان بی‌نقص نیست و همواره در کنار مزایا، چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. این طلای دیجیتال هم با وجود ویژگی‌های برجسته‌ از این قاعده مستثنا نیست. در ادامه به برخی معایب بیت کوین نگاه کوتاهی خواهیم داشت:

نوسان قیمت؛ چالش جدی سرمایه‌گذاران

عرضه بیت کوین محدود است و به همین دلیل به‌عنوان یک دارایی کمیاب و منحصر‌به‌فرد شناخته می‌شود. این ویژگی در عین‌حال که باعث ارزشمند شدن بیت کوین می‌شود، عامل اصلی نوسان قیمت هم به‌شمار می‌رود. عوامل دیگری مانند سیاست‌های کلان اقتصادی ازجمله افزایش یا کاهش نرخ بهره، تصمیم در خصوص پذیرش صندوق‌های قابل‌معامله در بورس (ETF) بیت کوین، تحولات سیاسی مانند انتخابات‌، بحران‌های ژئوپلیتیک و سایر مسائل جهانی می‌توانند منجر به افزایش یا کاهش ناگهانی قیمت بیت کوین شوند. به همین دلیل نوسان شدید قیمت، یکی از مهم‌ترین معایب بیت کوین به شمار می‌رود. اگرچه برخی از سرمایه‌گذاران با هدف کسب سود از همین نوسان‌ها وارد بازار می‌شوند؛ اما برای افرادی که قصد دارند از این ارز دیجیتال به‌عنوان پول یا دارایی‌ثابت استفاده کنند، تهدیدی برای ثبات مالی به‌شمار می‌رود.

برگشت‌ناپذیری تراکنش‌ها؛ خطر از دست دادن دارایی

ویژگی برگشت ناپذیری (Irreversible) در عین‌حال که باعث افزایش امنیت می‌شود، یکی از معایب بیت کوین هم به‌شمار می‌رود. زمانی یک تراکنش در شبکه بیت کوین انجام می‌شود، دیگر قابل اصلاح یا لغو نیست. به‌عبارت دیگر، اگر مبلغ نادرستی را ارسال کنید یا وجه را برای آدرس اشتباهی بفرستید، از آنجایی که هیچ مرجعی به‌عنوان واسطه یا شخص ثالث در انجام تراکنش‌ها دخیل نیست، راهی برای بازگرداندن وجوه وجود ندارد. لازم به یادآوری است که گم‌کردن یا فراموش کردن کلیدهای خصوصی کیف پول‌های غیرحضانتی هم یکی از چالش‌های دارندگان بیت کوین است؛ چراکه باعث می‌شود دسترسی به سرمایه از دست برود.

پیچیدگی‌های فنی؛ نیازمند یادگیری

استفاده از بیت کوین به سادگی استفاده از ارزهای فیات در دنیای سنتی نیست؛ زیرا کاربران بلاکچین با مفاهیم و ابزارهای وب ۳ سروکار دارند. این موضوع ممکن است برای افراد مبتدی چالش‌برانگیز باشد، چراکه یادگیری و مدیریت کیف پول‌ها، کلیدهای خصوصی و انجام تراکنش‌ها نیازمند آشنایی با فناوری‌های جدید است. به‌علاوه، گاهی یک اشتباه کوچک مانند وارد کردن آدرس کیف پول اشتباه، یک خطای تایپی یا کلیک نابه‌جا می‌تواند منجر به از دست رفتن غیرقابل‌بازگشت دارایی شود.

مصرف انرژی و تاثیرات زیست محیطی

تاثیرات زیست‌محیطی استخراج بیت کوین یکی از چالش‌های اصلی این فناوری است. فرآیند ماینینگ بیت کوین مبتنی بر حل مسائل پیچیده ریاضی است که به توان محاسباتی و در نتیجه مصرف انرژی بالایی نیاز دارد. بر اساس شاخص مصرف برق کمبریج، ماین بیت کوین حدود ۰.۳۱٪ از انرژی جهان را مصرف می‌کند که معادل ۶۷.۷۲ تراوات ساعت در سال است. برای درک بهتر، این مقدار بیشتر از کل مصرف برق کشور اتریش است! برخی از پژوهشگران معتقدند که تأثیر بیت کوین بر محیط زیست آن‌قدر زیاد است که برای کنترل آن باید مالیات بر کربن وضع شود.

ریسک‌های امنیتی و حملات سایبری

یکی از مشکلات بیت کوین که در امور مالی سنتی کمتر با آن مواجه می‌شویم، ریسک‌های امنیتی مرتبط با کلاهبرداری‌ها و حملات سایبری است. برخلاف تصور عمومی، درصد کمی از تراکنش‌های بیت کوین به‌ فعالیت‌های غیرقانونی مربوط می‌شوند؛ اما به این معنی نیست که کاربران بیت کوین در معرض خطر نیستند. کلاهبرداری‌هایی نظیر بدافزارهای سرقت بیت کوین، حملات فیشینگ، نسخه‌های جعلی کیف ‌پول‌های نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری و حتی طرح‌های سرمایه‌گذاری جعلی همه در کمین کاربران هستند. این موضوع، مسئولیت کاربران را برای حفظ امنیت دارایی‌هایشان سنگین‌تر می‌کند؛ مسئولیتی که در سیستم‌های مالی سنتی بیشتر برعهده بانک‌ها و نهادهای واسط است.

فقدان چهارچوب‌های قانونی و بلاتکلیفی سرمایه‌‌گذاران

حوزه ارزهای دیجیتال از نظر نظارت‌های قانونی در بسیاری از کشورها وضعیت مبهم و افسارگسیخته‌ای دارد. برخلاف کشورهایی مانند السالوادور که بیت کوین را به‌عنوان ارز رسمی پذیرفته‌اند و بسترهای قانونی مناسبی را برای استفاده از آن فراهم کرده‌اند، در بسیاری از نقاط جهان هنوز قوانین مشخص و پشتوانه قوی برای حمایت از آن وجود ندارد. فقدان چارچوب قانونی نه‌تنها اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد؛ بلکه باعث می‌شود خطرات و ریسک‌های مرتبط با استفاده از بیت کوین مانند انواع کلاهبردای‌ها و پول‌شویی افزایش پیدا کند.

سایر مشکلات و معایب بیت کوین به‌طور خلاصه‌ در جدول زیر آمده‌اند:

جمع‌بندی

بیت کوین طی سال‌های گذشته به‌عنوان یک ابزار مالی، عملکرد موفقی داشته است و جایگاه قدرتمندی را در بازارهای جهانی به‌دست آورده است. ویژگی‌هایی مانند امنیت بالا، شفافیت در تراکنش‌ها، محدودیت در عرضه و غیرمتمرکز بودن از جمله دلایلی هستند که باعث اعتماد به بیت کوین شده‌اند. به‌هرحال حال، این طلای دیجیتال کاملا هم بی‌نقص نیست؛ نوسان شدید قیمت، برگشت‌ناپذیری تراکنش‌ها، مصرف انرژی بالا و عدم قطعیت‌های قانونی ازجمله معایب بیت کوین هستند که باید به آن‌ها توجه داشت. از آنجایی‌که فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال ساختاری پیچیده دارند، سرمایه‌گذارن پیش از خرید باید با شناخت مزایا و معایب بیت کوین و ارزیابی تمام زوایا در این مسیر گام بردارند. 

سوالات متداول