تتر یا USDT معروف‌ترین استیبل کوین دنیا است. تتر به دلار آمریکا پگ شده است؛ یعنی به گونه‌ای طراحی شده تا یک تتر همیشه معادل یک دلار آمریکا باشد. اما هنگام خرید تتر در ایران متوجه می‌شویم که در عمل اینطور نیست و قیمت تتر کمی بالاتر یا کمی پایین‌تر از دلار آمریکا خرید و فروش می‌شود. این تفاوت قیمت دلار و تتر چندین دلیل دارد که برخی از آنها به بازار و اقتصاد ایران برمی‌گردد و برخی نیز به بازار جهانی وابسته است. در این مقاله علل تفاوت قیمت دلار و تتر در ایران و همچنین در سطح جهانی را بررسی می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: تتر چیست؟
عرضه و تقاضا
نیروهای عرضه و تقاضا هم در سطح جهانی و هم در بستر بازار ایران بر اختلاف قیمت بین دلار و تتر تاثیر می‌گذارند. عرضه و تقاضا یکی از اصول بنیادین اقتصاد است که قیمت هر کالا یا دارایی را تعیین می‌کند. در مورد تتر (USDT) و دلار آمریکا (USD)، این نیروها به طور مستقیم و غیرمستقیم باعث ایجاد تفاوت در قیمت آنها می‌شوند، مخصوصاً در کشورهایی مانند ایران که محدودیت‌های خاصی برای دسترسی به دلار وجود دارد. در ادامه، این تأثیرات را هم در سطح جهانی و هم در بازار ایران بررسی می‌کنیم:
عوامل کلیدی تأثیرگذار بر عرضه و تقاضای تتر در سطح جهانی
اگرچه تتر به‌عنوان استیبل کوین طراحی شده و باید معادل ۱ دلار باشد، اما بازارهای آزاد و عدم کنترل متمرکز بر معاملات آن باعث می‌شود قیمتش کمی نوسان داشته باشد. عوامل زیر بر عرضه و تقاضای تتر در سطح جهانی تاثیر می‌گذارند:
- نوسانات بازار کریپتو: در زمان‌های نوسان شدید (مثلاً ریزش قیمت بیت کوین)، سرمایه‌گذاران دارایی‌های پرریسک خود را به استیبل کوین‌هایی مانند تتر تبدیل می‌کنند که باعث افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت تتر می‌شود.
- بحران‌های اقتصادی: در زمان بحران‌های اقتصادی جهانی یا بی‌ثباتی‌های مالی، تتر به‌عنوان جایگزینی سریع برای دلار نقدی مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد.
- قانون‌گذاری‌ها: تغییر قوانین در کشورهایی مثل آمریکا یا چین می‌تواند دسترسی به تتر را محدود یا تسهیل کند و بر عرضه آن تأثیر بگذارد.
- کارمزدها و محدودیت‌های نقدینگی: در برخی صرافی‌ها که نقدینگی کم‌تری دارند یا کارمزد بالاتری اعمال می‌کنند، ممکن است قیمت تتر کمی بالاتر یا پایین‌تر از ۱ دلار معامله شود.
بنابراین در بازارهای آزاد جهانی، تتر به دلیل نوسانات عرضه و تقاضا، حتی بدون بحران‌های بزرگ، ممکن است با قیمت‌هایی مثل ۰.۹۹ دلار یا ۱.۰۱ دلار معامله شود.
عوامل کلیدی تأثیرگذار بر عرضه و تقاضای تتر در بازار ایران
بازار ایران به دلیل محدودیت‌های بانکی، تحریم‌ها و دشواری دسترسی به دلار نقدی، شرایط متفاوتی نسبت به بازار جهانی دارد. عوامل زیر بر میزان عرضه و تقاضای تتر در بازار ایران تاثیر می‌گذارند:
- دسترسی محدود به دلار نقدی: خرید دلار نقدی در ایران عمدتاً از طریق صرافی‌های رسمی یا بازار آزاد انجام می‌شود که تحت نظارت بانک مرکزی قرار دارد. در مقابل، تتر را می‌توان بدون واسطه‌های بانکی و به‌صورت دیجیتالی از صرافی‌های ارز دیجیتال خرید و فروش کرد. در نتیجه در مواقعی که تقاضا برای دلار بالا می‌رود (مثلاً در زمان نوسانات اقتصادی یا تحریم‌های جدید)، قیمت دلار در بازار آزاد افزایش می‌یابد. اما اگر در همان زمان معامله‌گران به سمت تتر هجوم بیاورند، قیمت تتر هم رشد می‌کند و حتی ممکن است بالاتر از دلار نقدی معامله شود.
- تفاوت در مکانیزم عرضه و تقاضا: عرضه دلار تا حدودی تحت کنترل دولت است و اغلب محدودیت دارد اما بازار تتر به میزان خرید و فروش در صرافی‌های ارز دیجیتال بستگی دارد که نقدینگی در آنها متغیر است. به عنوان مثال فرض کنید قیمت دلار در بازار آزاد ایران ۵۵,۰۰۰ تومان است، اما به دلیل افزایش ناگهانی تقاضا برای تتر (مثلاً پس از اعلام یک تحریم جدید)، قیمت تتر به ۵۷,۰۰۰ تومان می‌رسد. این اختلاف ناشی از عرضه محدود تتر در صرافی‌ها و تقاضای بالای آن است.
- تاثیر رویدادهای اقتصادی و روانی: در شرایط بحرانی (ریزش بورس، افزایش تحریم‌ها یا اخبار منفی اقتصادی)، مردم به سمت بازارهای امن‌تر حرکت می‌کنند. در ایران، تتر به دلیل دسترسی سریع و عدم نیاز به حمل فیزیکی، یک گزینه محبوب محسوب می‌شود. در مقابل، در زمان‌های ثبات اقتصادی، تقاضا برای تتر کاهش یافته و قیمت آن حتی ممکن است کمی پایین‌تر از دلار نقدی بیاید.
بنابراین در ایران، تتر بیشتر به‌عنوان جایگزین دلار برای حفظ ارزش سرمایه استفاده می‌شود. این کاربرد باعث می‌شود که عرضه و تقاضا در بازار داخلی تاثیر بیشتری بر قیمت آن بگذارد، حتی اگر قیمت جهانی تتر ثابت باشد. افزایش تقاضا برای خروج سرمایه یا حفظ ارزش پول می‌تواند باعث شود قیمت تتر از دلار نقدی در ایران بیشتر شود.
ارزش ریال
ارزش ریال به‌عنوان واحد پول ملی ایران، یکی از عوامل کلیدی در ایجاد اختلاف قیمت بین دلار نقدی و تتر در سطح داخلی است. در شرایطی که ارزش ریال کاهش می‌یابد، مثلاً به‌دلیل تورم، تحریم‌ها یا بی‌ثباتی‌های اقتصادی، مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به دارایی‌های باثبات‌تری مانند دلار و تتر روی می‌آورند.
اما نکته اینجا است که تفاوت در مکانیزم عرضه و تقاضا باعث می‌شود که این دو دارایی واکنش‌های متفاوتی به کاهش ارزش ریال نشان دهند. بازار دلار نقدی در ایران تحت نظارت‌های شدید و محدودیت‌های بانکی قرار دارد و دسترسی به آن سخت‌تر است، در حالی که تتر در صرافی‌های ارز دیجیتال به‌راحتی و بدون نیاز به مدارک خاص معامله می‌شود.
این دسترسی آسان‌تر به تتر باعث می‌شود که در زمان‌های بی‌ثباتی اقتصادی یا سقوط ارزش ریال، تقاضا برای تتر به‌سرعت افزایش یابد و قیمت آن حتی از دلار نقدی پیشی بگیرد. علاوه بر این، سرعت واکنش بازار تتر به نوسانات اقتصادی بسیار بالاست، چراکه معاملات آن به‌صورت آنلاین و لحظه‌ای انجام می‌شود، در حالی که بازار دلار نقدی معمولاً کندتر و محافظه‌کارانه‌تر واکنش نشان می‌دهد.
از طرفی همانطور که گفتیم، در مواقع بحرانی، اثرات روانی نیز نقش مهمی دارند؛ مردم در تلاش برای حفظ سرمایه‌های خود به سمت بازار کریپتو و به‌ویژه تتر هجوم می‌آورند، که این امر باعث تشدید اختلاف قیمت می‌شود. به طور کلی، هر زمان که ارزش ریال کاهش یابد و تقاضا برای دارایی‌های دلاری افزایش پیدا کند، بازار تتر به دلیل دسترسی راحت‌تر و سرعت بیشتر در انجام معاملات، سریع‌تر واکنش نشان داده و قیمت آن در ایران اغلب بالاتر از دلار نقدی قرار می‌گیرد.
کارمزد تراکنش‌ها در صرافی‌ها
کارمزد تراکنش‌ها در صرافی‌ها یکی از دلایل مهم اختلاف قیمت بین تتر و دلار نقدی است که هم در سطح جهانی و هم در سطح داخلی در ایران تأثیرگذار است، اما شدت اثر آن در ایران به دلیل شرایط خاص اقتصادی و محدودیت‌های مالی، بیشتر احساس می‌شود.
در بازارهای جهانی، معاملات تتر در صرافی‌های ارز دیجیتال مشمول کارمزدهای مختلفی هستند که می‌تواند بر قیمت نهایی تأثیر بگذارد. این کارمزدها شامل موارد زیر است:
- کارمزد معاملات صرافی‌ها (مثلاً ۰.۱ تا ۰.۳ درصد در هر معامله)
- کارمزد برداشت و واریز تتر (که بستگی به شبکه آن مانند TRC20 یا ERC20 دارد)
- کارمزد شبکه‌های بلاک چین (در برخی مواقع، به‌ویژه در شبکه‌های شلوغ مثل اتریوم، این کارمزدها می‌تواند بالا باشد)
این هزینه‌ها باعث می‌شود که قیمت نهایی تتر در صرافی‌های مختلف کمی متفاوت باشد. همچنین در زمان‌های افزایش تقاضا یا شلوغی شبکه، هزینه انتقال تتر افزایش یافته و باعث بالا رفتن قیمت آن می‌شود.
در ایران، تأثیر کارمزدها بر اختلاف قیمت تتر و دلار حتی محسوس‌تر است. دلایل اصلی این مسئله عبارتند از:
- هزینه‌های انتقال بین‌المللی: برای تأمین تتر مورد نیاز بازار ایران، صرافی‌ها اغلب مجبور به خرید تتر از بازارهای خارجی و انتقال آن به کیف پول‌های داخلی هستند. این فرآیند شامل کارمزدهای شبکه و هزینه‌های مرتبط با تحریم‌ها و واسطه‌ها است.
- کارمزد شبکه بلاک چین: کاربران ایرانی به‌دلیل تحریم‌ها عمدتاً از شبکه‌های ارزان‌تر مثل TRC20 استفاده می‌کنند، اما حتی در این حالت نیز کارمزدهای تراکنش می‌تواند باعث افزایش قیمت نهایی شود.
نحوه دستیابی صرافی‌های ایرانی به تتر
یکی از دلایل مهم اختلاف قیمت بین دلار و تتر در ایران، به نحوه‌ی دسترسی صرافی‌های ایرانی به تتر برمی‌گردد. صرافی‌های ارز دیجیتال در ایران برای تأمین موجودی تتر خود از دو مسیر اصلی استفاده می‌کنند که هر کدام می‌تواند تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی این رمزارز داشته باشد.
- خرید از معامله‌گران داخلی:
در ساده‌ترین حالت، صرافی‌های ایرانی تتر را از کاربران و معامله‌گران داخلی که قبلاً تتر خریداری کرده‌اند، دریافت می‌کنند. این نوع معاملات معمولاً تأثیر چندانی بر اختلاف قیمت دلار و تتر ندارد، زیرا این تترها در داخل کشور در گردش هستند و هزینه‌های جانبی مثل کارمزدهای انتقال بین‌المللی به آنها تعلق نمی‌گیرد. در این شرایط، قیمت تتر تقریباً نزدیک به قیمت دلار نقدی باقی می‌ماند. - واردات تتر از منابع خارجی:
اما زمانی که میزان تقاضا برای تتر افزایش می‌یابد و موجودی داخلی پاسخگوی نیاز بازار نیست، صرافی‌ها مجبور به خرید تتر از صرافی‌های خارجی یا منابع بین‌المللی می‌شوند. این فرآیند، هزینه‌های اضافی به همراه دارد. صرافی‌ها برای خرید تتر از خارج باید ابتدا دلار حواله‌ای ارسال کنند که معمولاً قیمت آن از دلار نقدی موجود در ایران بالاتر است. علاوه بر این، کارمزدهای بین‌المللی، هزینه‌های شبکه بلاک چین و مشکلات ناشی از تحریم‌ها (مانند استفاده از واسطه‌ها) نیز می‌تواند قیمت نهایی تتر را افزایش دهد.
این تفاوت در نحوه تأمین باعث می‌شود که در مواقعی که بازار داخلی با کمبود تتر مواجه است، قیمت این رمزارز حتی از دلار نقدی نیز گران‌تر شود. در واقع، کمیابی تتر و نیاز به واردات آن از منابع خارجی، یکی از دلایل اصلی اختلاف قیمت بین دلار و تتر در بازار ایران محسوب می‌شود.
قابلیت دسترسی و سهولت معامله
میزان راحتی و سرعتی که افراد می‌توانند دلار و تتر را خرید و فروش کنند، تأثیر مستقیمی بر تقاضا و در نتیجه قیمت آنها دارد. دلار نقدی در ایران تحت نظارت و محدودیت‌های بانکی معامله می‌شود. خرید و فروش آن در بازار آزاد معمولاً به‌صورت حضوری از طریق صرافی‌های مجاز یا دلالان بازار انجام می‌شود که نیاز به زمان و گاهی مدارک شناسایی دارد. همچنین، سقف برداشت و محدودیت‌های نظارتی می‌تواند دسترسی به دلار را دشوار کند.
در مقابل، تتر به‌عنوان یک رمزارز در صرافی‌های دیجیتال معامله می‌شود که کاربران می‌توانند بدون نیاز به مراجعه حضوری و در هر ساعتی از شبانه‌روز، با چند کلیک آن را خریدوفروش کنند. این سهولت معامله و دسترسی سریع باعث می‌شود که در مواقع افزایش تقاضا، کاربران ترجیح دهند تتر را سریع‌تر از دلار نقدی تهیه کنند، که همین امر قیمت آن را بالا می‌برد.
یکی دیگر از تفاوت‌های مهم دیگر این دو دارایی، ماهیت فیزیکی دلار و دیجیتالی بودن تتر است. حمل و نگهداری دلار نقدی نیاز به امنیت بالا دارد و همیشه خطر سرقت، تقلبی بودن اسکناس یا مشکلات دیگر وجود دارد. اما تتر به عنوان یک ارز دیجیتال، در کیف پول‌های دیجیتال ذخیره شده و بدون نیاز به حمل فیزیکی در هر لحظه قابل انتقال است. این ویژگی باعث می‌شود که در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی، مردم ترجیح دهند به‌جای دلار نقدی، تتر نگهداری کنند، که این تقاضای اضافی نیز می‌تواند قیمت آن را بالاتر ببرد.
بیشتر بخوانید: کیف پول تتر چیست؟
هزینه‌های شبکه
هزینه‌های شبکه بلاک چین یکی از عوامل مؤثر در ایجاد اختلاف قیمت بین دلار و تتر است. این هزینه‌ها به کارمزدهایی اشاره دارند که برای انتقال تتر در شبکه‌های بلاک چین مختلف پرداخت می‌شود و مستقیماً می‌تواند بر قیمت نهایی تتر تأثیر بگذارد.
تتر به‌عنوان یک استیبل‌کوین بر بستر چندین شبکه بلاک چین مانند ترون، اتریوم و بایننس چین عرضه می‌شود. هرکدام از این شبکه‌ها کارمزدهای متفاوتی دارند:
- شبکه اتریوم (ERC-20): به دلیل شلوغی شبکه و حجم بالای تراکنش‌ها، کارمزدها در این شبکه معمولاً بالاست.
- شبکه ترون (TRC-20): به دلیل هزینه‌های کمتر و سرعت بالاتر، در ایران بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- شبکه بایننس چین (BEP-20): کارمزدی کمتر از اتریوم و ترون دارد و سرعت انجام تراکنش در آن از هر دو شبکه بیشتر است.
این کارمزدها در زمان‌های پرنوسان بازار می‌تواند به‌طور چشمگیری افزایش یابد و باعث بالا رفتن قیمت نهایی تتر در صرافی‌ها شود. در ایران، کاربران معمولاً برای کاهش هزینه‌های انتقال از شبکه‌های ارزان‌تر مانند TRC-20 استفاده می‌کنند. با این حال، حتی در این شبکه نیز هزینه‌های تراکنش (هرچند کم) وجود دارد که در مجموع و به‌خصوص در زمان‌های شلوغی بازار، می‌تواند بر قیمت تتر تأثیرگذار باشد.
علاوه بر این، صرافی‌های ایرانی هنگام خرید و فروش تتر، این هزینه‌های انتقال را در قیمت لحاظ می‌کنند. به همین دلیل، وقتی کاربران تتر را از صرافی خریداری می‌کنند، قیمتی بالاتر از ارزش اسمی آن (یک دلار) پرداخت می‌کنند تا هزینه‌های شبکه و کارمزد صرافی پوشش داده شود.
همچنین بخوانید: تفاوت تتر ERC20 و TRC20
ریسک ذاتی بازار ارزهای دیجیتال
ریسک ذاتی بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال و به‌ویژه نگرانی‌ها درباره پایداری شبکه تتر به عنوان یک ارز دیجیتال یکی از عوامل کلیدی در ایجاد اختلاف قیمت بین دلار نقدی و تتر است. اگرچه تتر به‌عنوان یک استیبل کوین طراحی شده تا ارزش خود را معادل یک دلار حفظ کند، اما ماهیت بازار ارزهای دیجیتال و نگرانی‌ها درباره پشتوانه و ثبات این رمزارز می‌تواند باعث نوسانات قیمتی آن شود.
تتر به‌عنوان بزرگ‌ترین استیبل‌کوین بازار، همواره زیر ذره‌بین ناظران مالی و تحلیلگران بوده است. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره تتر، شفافیت پشتوانه دلاری آن است. شرکت صادرکننده تتر (Tether Limited) در گذشته به دلیل ابهامات در میزان ذخایر دلاری خود مورد انتقاد و حتی پیگرد قانونی قرار گرفته است. اگر مشخص شود که تتر به اندازه کافی پشتوانه دلاری ندارد یا درگیر مشکلات مالی است، اعتماد بازار به این استیبل‌کوین می‌تواند به شدت کاهش یابد. البته این نگرانی طی سال‌های اخیر با انجام حسابرسی منظم توسط شرکت تتر تا حد زیادی برطرف شده است.
جمع‌بندی
تفاوت قیمت دلار و تتر در ایران به ترکیبی از عوامل داخلی و جهانی برمی‌گردد. اگرچه تتر (USDT) به دلار آمریکا پگ شده و باید معادل یک دلار باشد، اما در عمل تحت تأثیر نوسانات عرضه و تقاضا، کارمزدها و شرایط اقتصادی، با قیمت ریالی متفاوتی معامله می‌شود. در سطح جهانی، عواملی مانند نوسانات بازار کریپتو، بحران‌های اقتصادی، تغییرات در قانون‌گذاری، ریسک ذاتی بازار کریپتو و کارمزدهای شبکه باعث نوسانات محدود در قیمت تتر می‌شوند. در ایران، محدودیت‌های بانکی، تحریم‌ها، دسترسی دشوار به دلار نقدی و نوسانات ارزش ریال، این تفاوت قیمت را تشدید می‌کنند.
عوامل دیگری مانند کارمزد تراکنش‌ها، نحوه تأمین تتر توسط صرافی‌ها و هزینه‌های شبکه بلاک چین نیز در تعیین قیمت نهایی تتر موثر هستند. علاوه بر این، در شرایط بحرانی اقتصادی یا نوسانات شدید بازار، مردم برای حفظ ارزش سرمایه‌های خود بیشتر به سمت تتر گرایش پیدا می‌کنند که همین امر می‌تواند باعث افزایش تقاضا و در نتیجه بالاتر رفتن قیمت آن نسبت به دلار شود. در نهایت، هرچند تتر به عنوان جایگزینی برای دلار در ایران محبوب است، اما تفاوت‌های ساختاری در بازار ارز و اقتصاد ایران موجب می‌شود که قیمت آن در بسیاری از مواقع از دلار نقدی فاصله بگیرد.
پرسش‌های متداول
اگرچه تتر (USDT) به دلار آمریکا پگ شده و در حالت ایده‌آل باید معادل یک دلار باشد، اما عوامل مختلفی مانند نیروهای عرضه و تقاضا، نوسانات بازار کریپتو، کارمزدهای تراکنش و شرایط اقتصادی باعث می‌شود قیمت آن کمی بیشتر یا کمتر از یک دلار معامله شود.
در ایران، محدودیت‌های بانکی، تحریم‌ها، نوسانات ارزش ریال و دشواری دسترسی به دلار نقدی باعث می‌شود تقاضا برای تتر افزایش یابد. همچنین دسترسی آسان‌تر به تتر از صرافی‌های دیجیتال و نحوه دستیابی صرافی‌ها به تتر می‌تواند قیمت آن را بالاتر از دلار نقدی ببرد.
در زمان‌های بحران یا نوسانات اقتصادی، مردم به دنبال راه‌هایی برای حفظ ارزش سرمایه خود هستند. به دلیل دسترسی سریع، امنیت بالا و عدم نیاز به حمل فیزیکی، تتر به‌عنوان جایگزین مناسبی برای دلار نقدی در ایران محسوب می‌شود.
در ایران معمولاً شبکه ترون (TRC-20) به دلیل کارمزد پایین‌تر و سرعت بالاتر برای انتقال تتر ترجیح داده می‌شود. با این حال، هزینه‌های شبکه ممکن است در زمان‌های شلوغی بازار افزایش یابد.
تتر به‌عنوان استیبل‌کوین طراحی شده تا قیمت ثابتی معادل ۱ دلار داشته باشد، اما مانند سایر دارایی‌های دیجیتال، در شرایط خاص می‌تواند نوسانات جزئی را تجربه کند. همچنین، ریسک‌های مرتبط با بازار کریپتو و قوانین بین‌المللی نیز می‌تواند بر ثبات آن تأثیرگذار باشد.
